بایگانی دسته ی متن رمضان 1399

بسم الله الرحمن الرحیم

سخنرانی آیت الله تقوایی حفظه الله

خلاصه شب سیزدهم ماه مبارک رمضان – 1398/02/17

لطیفۀ وجود

ارتباط با خداوند، حقیقت عالَم و حقیقت وجودی ما است. «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون[1]». «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيم[2]»؛ یعنی تمام عالم جلوه خداست. هرچه هست اوست. این‌ها همه جلوه هستند؛ حقیقت فقط یکی است. در این کاروان دارند ما را می‌برند. از طرف او آمده‌ایم و به‌طرف او می‌رویم. تمام این بحث‌ها برای این است که به خدا برسیم. کامل‌ترین، زیباترین و تمام‌ترین حقیقت عالَم این است که انسان به‌ خدا برسد. خشوع یعنی لطیفۀ وجودی خودمان را تسلیم خداوند کنیم. «هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُم[3]». در هر مرتبه‌ای که باشید خدا با شماست؛ یعنی لطیفۀ وجودی شما از خداست؛ تجلی و ظلِّ خداست. «أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّل[4]». همه باید به همین طرف برویم. گریه‌ها برای این است که دل لطیف بشود؛ وصل بشود به لطیف؛ «هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِير[5]». وصل بشود به جمیل؛ «إنَّ اللَّهَ جَمیلٌ وَ یُحِبُّ الْجَمال[6]». اسم اعظم هم که می‌گویند همین است؛ یعنی روحِ انسان لطیف بشود و به اسم اعظم برسد. انسان هرچه لطیف‌تر بشود قوی‌تر می‌‌شود؛ قدرتش بیشتر می‌شود. اشعه لیزر خیلی لطیف است و از آهن خیلی لطیف‌تر است، ولی از آهن بُرنده‌تر است. نور اصولاً لطیف است ولی از همه‌چیز قوی‌تر و شدید‌تر است.

ایمان و عمل

امام صادق ^{علیه‌السلام} می‌فرمایند: «لَا إِيمَانَ إِلَّا بِعَمَل[7]»؛ ایمان، عمل می‌خواهد. یعنی آن لطیفه و حقیقتِ ایمان باید بروز و ظهور پیدا کند. بعضی‌ها عشقشان فقط دلی است؛ این خوب نیست. ما ایمانمان، عشقمان، معرفتمان، محبتمان و باطنمان باید ظهور و تجلی پیدا کند. تجلی‌اش در چیست؟ بهترین تجلیِ آن، اعمال است؛ کدام اعمال؟ دین؛ بشود دینِ مجسم. نماز واجب، نماز مستحب، روزۀ واجب، روزۀ مستحب، جهاد واجب، جهاد مستحب، خمس و زکات واجب، انفاق مستحب. همه‌چیز باید سراسر وجودمان را پر کند. تا اینکه ما این لطیفه را پیدا کنیم، بعضی‌ها هستند که از راه‌های غیرشرعی وارد می‌شوند، ما نباید آن راه‌ها را برویم؛ ولو در ظاهر هم انسان را قوی بکند. بعضی‌ها از طریق شیاطین و اجنه و بعضی‌ها هم از طرق دیگر می‌روند؛ اینها شرعی نیست. عمل ما باید درست از روی شریعت باشد؛ انجام واجبات و مستحبات، ترک محرمات و مکروهات. و اینها هرچه بیشتر شوند بهتر و کامل‌تر است. «وَ لَا عَمَلَ إِلَّا بِیَقِینٍ[8]»؛ عمل هم باید از روی یقین باشد. خیلی‌ها می‌گویند ما نمی‌دانیم چه‌کار کنیم؛ این برای این است که یقین ندارند. باید شک و تردید را در وجودمان از بین ببریم. فقط باید از روی یقین حرکت کنیم. شخصیت هرکسی به‌اندازۀ یقینی است که دارد؛ و هرچه یقینش قوی‌تر باشد مقامش بالاتر و قربش به خدا بیشتر است. اینکه می‌فرماید «وَ لَا عَمَلَ إِلَّا بِیَقِین» یعنی اصلاً عمل بدون یقین حقیقت ندارد.

تظاهر به خشوع

در مورد خشوع یک روایات خیلی شدیدی هست که مبادا خدای‌نکرده خشوعِ نفاق داشته باشید. ما خیلی اوقات قلبمان خاشع نیست ولی در ظاهر، بدنمان را خاشع می‌کنیم؛ در ظاهر خودمان را متدین نشان می‌دهیم، ولی در باطن آن‌گونه نیستیم. این نفاق است و باید از بین برود. حالا سؤال پیش می آید، آیا کارهایی را که متدینین می‌کنند انجام ندهیم؟ یعنی مثلاً انگشتر در دست نکنیم، محاسن یا مو و لباسمان الهی نباشد؟ نه، اینها باید باشد ولی درعین‌حال قلب را هم باید درست کرد؛ یعنی اول باید به ریشه و حقیقت و باطن و روح و سرّ و قلب پرداخت، تا آن وقت به ظاهر هم سریان پیدا کند. انسان می‌ تواند یقین را  در خودش زنده کند. یقین از خداست لذا در روایت مبارکه دارد که یقین یکی از اسماء خداست. در روایتِ «وَ لَا عَمَلَ إِلَّا بِیَقِین» یک معنای «یقین» این است که همه‌چیز را از او بگیرد. یعنی هم مطابق شریعت باشد، هم مطابق عقل باشد، هم مطابق الهام باشد. ما باید تمام اعمالمان این‌گونه بشود. این سه باید منطبق بر هم باشند و جدای از هم نیستند. ظاهر و باطن ما جدای از هم نیست و یک حقیقت بسیط است. راهمان هم همین‌طور است و باید یک حقیقت باشد.

راه تحصیل یقین

«وَ لَا یَقِینَ إِلَّا بِالْخُشُوع[9]»؛ یقین حاصل نمی‌شود مگر با خشوع. خشوع یعنی چه؟ یک عین‌الیقین داریم، یک حق‌الیقین داریم، و یک حقیقتِ حق‌الیقین داریم. یعنی آن لطیفه در مقابل وجه‌ الله خاشع بشود. اگر آن لطیفۀ وجودی ما در مقابل وجه ‌الله لطیف شود و در مقابل خدا تسلیم شود، آن‎وقت می‌توانیم تمام حقایق وجودی خودمان را بروز و ظهور بدهیم و به‌طرف‌ خدا برویم. خداوند به حضرت موسی ^{علی نبینا و آله و علیه‌السلام} فرمودند: موسی، زینت اولیای من، به ذلت و خشوع است. راه تحصیلِ یقین، خشوع است. خشوع یعنی خوف؛ یعنی تسلیم؛ یعنی حَذَر. خشوع یعنی قلب ما تسلیم نور خدا بشود. خشوع یعنی «صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَه[10]»؛ رنگ خدایی بگیریم.

کبریت احمر

در روایت دارد که: «إِنَّمَا يَتَزَيَّنُ لِي أَوْلِيَائِي بِالذُّلِّ وَ اَلْخُشُوع[11]»؛ زینت اولیای من این است که خودشان را ذلیل می‌کنند. یکی از بهترین نمازهای حاجت که می‌گویند کبریت احمر است، نماز جعفر طیار است. واقعاً بی‌نظیر است. یک دستورالعملی دارد که در مفاتیح هم هست که چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه روزه‌بگیرید، بعد به بیابان بروید و دست‌هایتان را لخت کنید و پاچه‌های شلوار را هم تا بالای زانو بالا بزنید، برای اینکه اینها را روی خاک بگذارید. ببینید انسان چه قدر ذلیل می‌شود. ذلیل که شد، لطیفۀ حق جلَّ و علا تجلی می‌کند. برای استجابت دعا و وصل به خداوند خیلی طریقۀ زیبایی است. در آن روایت مبارکه دارد که اگر هفتاد هزار مرتبه «لا إله إلا الله» بگویید دلتان لطیف می‌شود و خدا را می‌بینید و هر حاجتی داشته باشید خداوند به شما می‌دهد. خودمان را لطیف کنیم و در مقابلش تسلیم شویم.

خشوعِ نفاق

«وَ اَلْخَوْفِ اَلَّذِي يُثْبِتُ فِي قُلُوبِهِمْ فَيَظْهَرُ مِنْ قُلُوبِهِمْ عَلَى أَجْسَادِهِم[12]»؛ ببینید چه‌قدر قشنگ راه خشوع و راه تجلی را یاد داده است. خوف را در دلت ایجاد کن؛ این باعث می‌شود که سربه‌زیر شوی و ظاهرت هم متواضع شود. ظاهر باید به‌تبع باطن تقویت شود. آن‌وقت از آن‌طرف هم نباید بیفتیم. می‌‌فرماید اگر یک مقدار بیشتر از آن چیزی که در باطن داری، در ظاهرت تواضع نشان بدهی، می‌شود نفاق. «تَعَوَّذُوا بِاللّهِ مِنْ خُشُوعِ النِّفَاق[13]». راه اینکه خشوع نفاق نداشته باشیم این است که باید آن لطیفه را دریابیم. خوبیِ نماز شب به همین است که انسان در دل شب بلند شود و باخدا ارتباط پیدا کند. لذا می‌فرماید خشوعِ نفاق یعنی بدن خاشع شود ولی قلب خاشع نشود؛ باید برعکس این بشود؛ یعنی قلب خاشع شود و بدن خاشع نشود. پس راه خاشع شدن همان خوف است. انسان باید آن خوف را ایجاد کند.

قلبِ لطیف

«يَا عِيسَى صُبَّ لِيَ اَلدُّمُوعَ مِنْ عَيْنَيْكَ وَ اِخْشَعْ بِقَلْبِك[14]». خودتان را به گریه کردن وادار کنید. دلتان را لطیف کنید. این دعاهای ماه مبارک رمضان را اگر انسان با معنویت و با حضور قلب بخواند، قلب را لطیف و اشک را جاری می‌کند. اگر دیدید اهل گریه نیستید بهترین راه روضه است. روضه خیلی راحت می‌تواند وجودتان را لطیف کند. «صُبَّ لِيَ اَلدُّمُوع»؛ چگونه اشک بریزد؟ کمک کردن و ایثار به خانواده‌های فقیر و ایتام و ازخودگذشتگی، قلب را لطیف می کند. خشوع را باید در دل زنده کرد. باید باخدا ارتباط حقیقی بر‌قرار شود نه ارتباط ظاهری. با دائم‌الوضو بودن، دائم‌الذکر بودن، پوشاندن چشم و زبان از حرام و مکروه. این امورات، خشوع و ارتباط و لطیفه را متجلی و تقویت می‌کند.

[1]– سورۀ بقره، بخشی از آیۀ 156

[2]– سورۀ حدید، آیۀ 3

[3]– سورۀ حدید، بخشی از آیۀ 4

[4]– سورۀ فرقان، بخشی از آیۀ 45

[5]– سورۀ ملک، بخشی از آیۀ 14

[6]– تفسیر العیّاشی، ج ‏2، ص 14

[7]– بحار الأنوار، ج۷۵، ص۲۸۱

[8]– همان

[9]– همان

[10]– سورۀ بقره، بخشی از آیۀ 138

[11]– عده الداعی، ج 1، ص 159

[12]– همان

[13]– کنزالعمال، ج 7، ص 527

[14]– تحف العقول، ج 2، ص 496

بسم الله الرحمن الرحیم

سخنرانی آیت الله تقوایی حفظه الله

خلاصه شب یازدهم ماه مبارک رمضان – 1399/02/15

خشیت در سجده

خشوع، هم به معنای تواضع در قلب، خشیت قلب و قوای باطنی است، هم به معنای تواضع در ظاهر است. در انسانی که الهی و مؤمن باشد، حقایق قلبی، به‌ظاهر انسان سرایت می‌کند؛ یعنی خشوع از قلب به‌ظاهر سرایت می‌کند. این خشوع، خشوعِ اخلاص و صداقت است؛ خشوع حقیقی است. وقتی این‌گونه شد، دیگر نباید از این بترسیم که مردم چه می‌گویند. اگر شما در قلب خودت خشوع را احساس می‌کنی و اعضاء و جوارح شما، از آن حقیقت قلبی تبعیت می‌کنند، این از خداست؛ این خالصانه است. نگذارید شیطان با وسوسه.هایش، با افکار، با اوهام و خیالات خرابش کند. مثلاً وقتی‌که انسان سجده می‌کند، شیطان همه تلاش خودش را می‌کند که ما سر از سجده برداریم. آنجا باید حواسمان را جمع کنیم و تلاشمان را بکنیم که سجده را به ‌خاطر آن اوهام و خیالاتی که حقیقی نیستند قطع نکنیم. لذا امیرالمؤمنین ^{علیه‌السلام} می‌فرمایند: «مَن خَشَعَ قَلبُهُ خَشَعَتْ جَوارِحُه[1]».کسی که قلبش خاشع شود، جوارحش هم خاشع می‌شود. خشیت جوارح، مترتب می‌شود بر خشیت جوانح و قلب و حقایق انسان.

معرفت

فقه اکبر و فقه اصغر باید به‌این‌ترتیب باشند که تعبد که فقه اصغر است مترتب بشود بر فقه اکبر؛ یعنی عرفان. ما باید معرفتمان را درست کنیم. بعضی‌ها می‌گویند ما اوّل، راهِ خدایی‌مان را درست کنیم، بعد مثلاً به سراغ ظاهرمان برویم؛ نه، اینها باهم هستند. اما مسئله اینجاست که در ابتدا، به معرفت اهمیت داده شود؛ به غذای روح و عقل و قلب؛ به غذای اخلاق و عرفان و فلسفه اهمیت داده شود. لذا در روایت می‌فرماید: کسی که به ولایت اهل‌بیت عصمت و طهارت و ولایت حق جلَّ و علا و معارف الهیه معرفت داشته باشد، افضل از هر نبی مُرسل و هر مَلَک مُقرَّب است؛ مقامش از همه بالاتر است. فقه اصغر هم خیلی مهم است؛ یادگرفتن یک مسئلۀ شرعی بالاتر است ازآنچه که آفتاب بر آن بتابد. ولی این به همین اندازه است که آفتاب بر آن بتابد؛ ولی آن نه؛ از آسمان‌ها و زمین‌ها، از عوالم عقلی، عوالم نفسی، عوالم اسماء و صفات و از همه‌چیز بالاتر است. در روایت هست که: اگر تمام عمرتان را بگذارید و دنبال این باشید که یک استاد الهی پیدا کنید که شمارا به خدا و امام زمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} وصل کند ارزش دارد. ببینید معرفت چه قدر مهم است. البته تعبد و تشرع هم اگر نباشد انسان نابود می‌شود. اینها لازم و ملزوم هم هستند. اما ریشه کدام است؟ معرفت است؛ اخلاق است؛ عرفان است. ریشه، جهان‌بینی فلسفی ماست که چه جهان‌بینی‌ای داشته باشیم. لذا در روایت دارد که وقتی می‌پرسند افضل اعمال چیست؟ آقا می‌فرمایند: «الصَّلاةُ أفضَلُ الأعمالِ بَعدَ المَعرِفَة[2]»؛ یعنی معرفت از نماز بالاتر است. نماز ستون دین است. اگر نماز قبول نشود هیچ‌یک از اعمال ما قبول نمی‌شود. و اگر قبول شود تمام اعمال ما قبول می‌شود.

علامات خاشع

پیامبر اکرم ^{صلی‌الله علیه و آله و سلم} می‌فرمایند: «عَلامَةُ الخاشِعِ فَأربَعَة[3]»؛ انسانِ خاشع چهار علامت دارد. «مُراقِبَةُ الله فِی السِرِّ وَ العَلانیّه»؛ علامت اوّل، کسی که خاشع است در آشکار و نهان مراقب خداست. این خیلی مهم است. دلیلش این است که خشوع، انسان را خالص می‌کند. خشوع، به انسان وجود حقیقی می‌دهد. اخلاص، جنس و فصل انسانِ خاشع می‌شود و به‌ خاطر همین در سِرّ و علن مراقب خدا است. این مراقبة الله، که علامتِ اوّل خاشع است، راه دارد. اولاً ما باید تسلیم بشویم به ‌اینکه در فکرمان فقط خدا باشد. بعضی می‌گویند مگر می‌شود در فکرمان فقط خدا باشد؟ امیرالمؤمنین ^{علیه‌السلام} می‌فرمایند: «ما رَأَيتُ شَيئاً اِلاّ وَ رَأَيتُ اللهَ قَبلَهُ وَ بَعدَهُ وَ مَعَهُ وَ فيه[4]»؛ من به هر‌چیزی می‌خواهم نظر کنم خدا را قبلش، بعدش، همراهش و در آن می‌بینم. بعضی از کوته‌نظران فکر می‌کنند اینکه حضرت این‌گونه فرمودند: یعنی، مثلاً عالَم خداست؛ نخیر؛ یعنی وقتی حقیقتِ خدا هست، انسان دیگر به چه چیزی می‌تواند نظر کند؟ هیچ‌چیز از خودش شیئیّتی ندارد. «قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُون[5]». خدا که آمد، همه‌چیز می آید. تمام عوالم در قوس نزول و صعود، شیئیّت و حقیقت خودشان را، ظاهر و باطن خودشان را از خدا دارند. چهارده معصوم ^{علیهم‌السلام} که وجه تام خدا هستند، مظهر تمام اسماء و صفات خدا هستند، ولی هرچه دارند از خدا دارند. ما قائل به تفویض نیستیم. خداوند هر‌لحظه مُفیض به امیرالمؤمنین ^{علیه‌السلام} است. در روایت مبارکه می‌فرماید: خداوند اگر انسان را کمتر از یک لحظه رها کند نابود می‌شود؛ کافر می‌شود؛ «اللَّهُمَّ لَا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً[6]». پس این شٌدنی است که فکرمان فقط خدا باشد. باید فکر و قلبمان فقط بشود خدا. یعنی تمام صفات ما، صفات فضیلت و عفت بشود. إن شاءالله خداوند در این ماه مبارک به ما عفت علوی بدهد.

صوم الدهر / مُراقِبَةُ الله

 پس اولین علامت انسانِ خاشع این است: «مُراقِبَةُ الله فِی السِرِّ وَ العَلانیّه». چگونه مراقبه داشته باشد؟ صوم الدهر داشته باشد. إن شاءالله روزه ماه مبارک رمضان را که می‌گیرید، اگر ده روز به آن اضافه کنید، می‌شود چهل روز؛ می‌شود صوم الدهر. شش روز بعدش را به آن اضافه کنید می‌شود 46 روز؛ می‌شود صوم الدهر. ماهی سه روز روزه بگیرید، می‌شود صوم الدهر. یا کسی که روزهای 27، 28، 29‌ و‌30 ماه رجب را روزه بگیرد، می‌شود صوم الدهر. راه‌هایی که برای صوم الدهر هست زیاد است. از آن‌طرف علاوه بر صوم الدهر، زبانش ذاکر باشد که در جلسۀ اوّل و دوم آیات اسم اعظم عرض شد. «مُراقِبَةُ الله فِی السِرِّ وَ العَلانیّه»؛ یک وجه این «مُراقِبَةُ الله»، ترک حرام است. مگر می‌شود خدا در وجود کسی تجلی کند اما حرام انجام بدهد؟ محال است. حتی انسان تا زمانی که قدرت دارد، باید مکروه را هم ترک کند. پس یکی از وجوه «مُراقِبَةُ الله» انجام واجبات، ترک محرمات، انجام مستحبات و ترک مکروهات است.

خصوصیت دوم و سوم خاشع

دومین خصوصیت انسانِ خاشع «وَ رُكوبُ الجَميل[7]» است؛ یعنی کارهای خوب انجام می‌دهد. خاشع تسلیم است. خاشع وقتش را به بطالت نمی‌گذراند و دائم در حال کار خیر است؛ چون خدا بر قلبش سیطره دارد. کسی که خدا بر قلبش سیطره داشته باشد همیشه در حال کار خیر است. حتی خیر و شر در فکر او راه پیدا نمی‌کند؛ چون وقتی قلب خاشع شد، وجه الله در قلب تجلی می‌کند و حتی فکرِ کار بَد هم نمی‌کند، چه برسد به اینکه کار بد انجام دهد. سومین علامت انسانِ خاشع «و التَّفَكُّرُ لِيَومِ القِيامَة» است. انسان باید دائم به فکر روز قیامت باشد. خدایا به ما توفیق بده از آتش جهنم بترسیم. چه کسی آن را برافروخته است؟ آیا خدا؟ نه. «وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَة[8]»؛ خودمان آن را برافروختیم. اعمال خودمان است. روایت دارد شما از اعمالتان بترسید. خدا که جز مهربانی کاری نمی‌کند. یکی از بهترین راه‌های خشوع قلبی این است که ترس از آتش جهنم را در دلتان ایجاد کنید. وقتی‌که به آیات غضب می‌رسید، انسان خودش را بترساند. وقتی‌که به فراغ، فکر می‌کنید، باید از فراغ بترسد که خدایا اگر مرا از خودت جدا کنی چه کنم؟

خصوصیت چهارم؛ مناجات

آخرین علامت انسانِ خاشع، مناجات با‌خدا است؛ «وَالمُناجاةُ لِلّه». در روایت هست که مؤمن چهار ساعت دارد که یک ساعتش را می‌گذارد برای مناجات؛ «سَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّه[9]». اگر می‌خواهید قلبتان خاشع باشد باید ساعت مناجات داشته باشید؛ باید سحر و بین الطلوعین داشته باشید؛ باید هنگام خواب، عبادت داشته باشید؛ وَلو ده دقیقه. هرکسی به‌اندازۀ ظرف وجودی‌اش؛ که هرچه بیشتر باشد بهتر است. البته به‌شرطی که از وظایفمان باز‌نمانیم. اگر می‌خواهی قلب خاشع شود باید با‌خدا مناجات داشته باشی. وقتی انسان با لطیف هم‌نشین شد، قلبش لطیف و خاشع می‌شود. لذا ما باید إن شاءالله این چهار علامت خشوع و خاشع را در قلبمان زنده کنیم.

[1]– غررالحکم

[2]– شبیه به این روایت در تحف العقول، ص 455

[3]– تحف العقول، ص 22

[4]– عین الیقین، ج 1، ص 49

[5]– سورۀ انعام، بخشی از آیۀ 91

[6]– اعمال شب و روز هفدهم ماه مبارک رمضان

[7]– ادامۀ روایت علامات خاشع

تحف العقول، ص 22

[8]– سورۀ بقره، بخشی از آیۀ 24

[9]–  بحار الانوار، ج 1، ص390

بسم الله الرحمن الرحیم

سخنرانی آیت الله تقوایی حفظه الله

خلاصه شب نهم ماه مبارک رمضان – 1399/02/13

ترک ماسوی الله

بحثی که داشتیم راجع به دعای اوّل روز اوّل ماه مبارک بود؛ «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِین».
اصولاً حرکت ما به سوی خدا، یا به واسطۀ ترک اموری است که با راه خدا منافات دارد، یا به واسطۀ انجام اموری است که ما را به خدا می رساند. این دو، مثل دو بال هستند که اگر هر کدام نباشند حرکت ما ناقص می شود. کمال حرکت ما به این است که هم «لا إله» درست شود، هم «إلا‌ الله». «لا إله» به معنای ترک ما سوی الله است. ترک ما سوی الله یعنی، ترک مکروهات، محرمات، مشتبهات و هر چیزی که رنگ غیر الهی داشته باشد. لذا در روایت مبارکه می فرماید: روزه فقط ترک حرام نیست، بلکه ترک هر چیزی است که مکروه باشد. خدای متعال خواسته هرچه که مکروه است در روزه ترک شود؛ «ترکُ کلِّ ما کَرِهَ اللّه».

استعانت از نماز و روزه

آیۀ مبارکه می فرماید: «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاة[1]»؛ یعنی در راه خدا از دو چیز کمک بگیرید؛ یکی از صبر، که روایات می فرماید روزه است و یکی هم از نماز. البته تفسیرهای دیگری هم شده است؛ مثلاً اینکه از وجود مقدس امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} کمک بگیرید؛  صبر و صلاة را به وجود مقدس امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} و حضرت رسول اکرم ^{صلی الله علیه و آله و سلم} معنی کرده است. توسل به امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} را همیشه داشته باشید؛ «يامُحَمَّدُ ياعَلِيُّ، ياعَلِيُّ يامُحَمَّدُ، إِكْفِيانِي فَإِنَّكُما كافِيان، وَانْصُرانِي فَإِنَّكُما ناصِران، یا مَولانا یا صاحِبَ الزَّمان[2]». توسل به پیغمبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله و سلم} و امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} برای اینکه ما را به تمام کمالات برساند کافی است. همه چیز در ولایت و رسالت هست.

ثقلین

راه خدا در دنیا فقط راه پیغمبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله و سلم} و امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} است. الآن چه کسی از مستضعفین عالَم پشتیبانی می کند؟ شیعه، ولایت فقیه، شهدا، خون شهدا، ملت شیعه، ملت ایران. الآن این مسئله ثابت شده که مشکلات دنیا دارد به وسیلۀ شیعه حل می شود؛ گره های عالَم دارد به وسیلۀ شیعه حَل می شود. و این إن شاءالله تا ظهور منجی بشریت حضرت امام زمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} ادامه پیدا خواهد کرد؛ چون راه دیگری نیست. تنها و بهترین راه همین است. این یک معنا است و ما باید از این معنا استفاده کنیم. یعنی از رسالت و ولایت کمال استفاده را ببریم و بلکه تمام وجودمان رسالت و ولایت بشود؛ قرآن و عترت بشود. «إِنِّی تَارِكٌ فِیكُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتابَ اللهِ وَ عِتْرَتی، مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أبدا[3]». یعنی اگر کتاب خداوند که همان رسالت پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله و سلم} و عترت ایشان یعنی اهلبیت ^{علیهم السلام} است را داشته باشیم، محال است گمراه بشویم.

قیام به عبادات

اما از آن طرف یکی از مهمترین ظهورات عترت، قرآن، رسالت و ولایت همین نماز و روزه است. هر وقت به مشکلی برخوردید این دو می توانند کمکتان کنند. هر وقت مشکلی برای ما پیش آمد برای این است که در ترک حرام، مکروهات و مشتبهات مشکل داریم. مثلاً اگر سرِ کار یک مشکلی برایتان پیش آمد، یقین بدانید در ترک حرام، در ترک مکروهات و در ترک مشتبهات دچار مشکل شدید و باید آن را درست کنید. این مسئله هرچه کامل تر بشود، نماز ما هم کامل تر می شود؛ لذا اینکه می فرماید: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِین»، یعنی ظاهراً قیام مترتب بر روزه می شود؛ و هرچه روزه کامل تر بشود قیام هم کامل تر می شود. قیام به عبادات، قیام به انجام وظایفی که داریم، ترک محرمات و انجام واجبات، ترک مکروهات و انجام مستحبات و هرچه که در راه خدای تبارک و تعالی هست و در رأس همۀ قیام ها، قیام به نماز می باشد. «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاة»؛ هر وقت می بینیم مشکلی هست، باید بدانیم در نمازمان مشکلی هست؛ در ترک حرام، ترک مشتبهات، ترک مکروهات، در روزه، در عبادات، در خمس و زکاتمان مشکل هست. یکی از مهمترین بارزه های ترک حرام پرداختن وجوهات شرعیه است؛ خدا إن شاءالله توفیق بدهد بتوانیم وجوهات شرعیۀ را بپردازیم. تا وجوهات شرعیه مالمان را نپردازیم نمی توانیم حرکت کنیم. با مال حرام محال است که بتوانیم حرکت کنیم. خداوند در مقابل هر حسنه، دَه حسنه پاداش می دهد؛ اما کدام حسنه؟ حسنه ای که بر حلال استوار باشد.

 

خواب غفلت / استقامت

در ادامۀ دعای روز اوّل می فرماید: «وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِین»؛ خدایا مرا از خواب غافلان بیدار کن. یک مرتبۀ بالای بیداری از خواب غفلت این است که چشم ما را به جمال امام زمانمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} روشن کن. دریکی از دعاهای ماه مبارک هست که: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلا»؛ خدایا بین من و پیغمبرت ^{صلی الله علیه وآله وسلم} ، بین من و امام زمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف}، بین من و اهلبیت ^{علیهم السلام} یک راهی باز کن. خواب غفلت یعنی ندیدن راه امام زمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف}؛ یعنی خدایا کمک کن راه امام زمانم را بشناسم و تقویت کنم؛ راه خدا را بشناسم و تقویت کنم؛ مرا بیدار کن. بیدار شدن زحمت می خواهد. زیرا یک مرتبۀ اسلام اصغر داریم، یک مرتبۀ اسلام اکبر؛ یک مرتبۀ ایمان اصغر داریم و یک مرتبۀ ایمان اکبر. در مرتبۀ اسلام اکبر ما باید تمام دستورات شرع را انجام دهیم و بعد استقامت کنیم. اگر سالیان سال بر دستورات شرع استقامت کنیم، به ایمان نائل می شویم. وقتی به ایمان نائل شدیم، به حقیقت اعمال دست پیدا می کنیم. ایمان یعنی دیدن حقیقت نماز، دیدن حقیقت روزه، دیدین حقیقت رکوع و سجده، دیدن حقیقت زکات، خمس و امور دیگر. اگر توفیق پیدا کنیم این حقایق را ببینیم، نه تنها آنها را ترک نمی کنیم بلکه با عشق انجام می‌دهیم.

حقیقت اشیاء

حالا سؤال این است که ما چگونه به این حقایق دست پیدا کنیم؟ اولاً دعا کردن خیلی مهم است؛ «اَلَلَّهُمَّ اَرِنِی الْاَشْیَاءَ کَمَا هِی[4]»؛ خدایا حقیقت اشیاء را به من نشان بده؛ تا نمازم، فقط لَقلَقۀ زبان نباشد؛ روزه ام فقط تشنگی و گرسنگی نباشد؛ جهادم فقط رنج و مشقت نباشد؛ بلکه همۀ اینها در راه خدا و با اخلاص و با بهترین کیفیت باشد. لذا در روایت مبارکه دارد که وقتی مؤمن را در قبر می گذارند پنج نور به دیدن او می آیند؛ آن نورها، نور نماز، نور روزه، نور حج، نور خمس و زکات و از همه نورانی تر، نور ولایت است. پس «نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِین» یعنی مرا از خواب غفلت زدگان بیدار کن؛ چشم مرا به حقایق عالم باز کن. اگر حقایق عالم را دیدیم دیگر کوتاهی و تنبلی نمی‌کنیم؛ دیگر کسالت و فشالت نخواهیم داشت و حرکت می کنیم. در روایت مبارکه دارد که مؤمن در پنج نور حرکت می‌کند؛ مبداء حرکتش نور است؛ منتهای حرکتش نور است؛ مسیر حرکتش نور است؛ کلامش نور است؛ علمش هم نور است. این حرکت همان حرکت با معرفت و با بصیرت است. حرکت در روشنایی است، نه حرکت در ظلمت؛ حرکت با بیداری است نه حرکت در خواب.

[1]– سورۀ توبه، بخشی از آیۀ 153

[2]– عای فرج (عظم البلاء)

[3]– حدیث ثقلین

[4]– بحارالانوار، ج 14، ص 10

بسم الله الرحمن الرحیم

سخنرانی آیت الله تقوایی حفظه الله

خلاصه شب هفتم ماه مبارک رمضان – 1399/02/11

شرح دعای روز اول ماه مبارک

در دعای روز اوّل ماه مبارک رمضان هست که: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِین[1]». دلیل اینکه دعای روز اوّل را با ذکر روزه شروع می کنند این است که روزه، اوّل و آخر و وسط است. روزه به انسان همه چیز می دهد. رمضان به معنای سوزاننده است؛ گناهان را می سوزاند. یعنی اولین مرتبۀ سیر به سوی خداوند که توبۀ از گناهان است، با روزه و با ماه مبارک رمضان میسّر می شود. روزه ریشۀ گناهان را می کَند؛ هم توبه است و هم مغفرت است. روزه نه تنها ریشۀ گناهان را می کَند، بلکه همۀ ظلمت هایی که در وجود انسان هست را برطرف می کند. امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} می فرمایند: مؤمن خالص نمی شود مگر به مرگ های چهار گانه. یکی از مرگ های چهارگانه، مرگ سفید است. مرگ سفید یعنی همان روزه. دلیل اینکه اسم آن را مرگ سفید گذاشته اند شاید از این جهت باشد که با اعمال خوب، یک نقطۀ سفید در قلب انسان ایجاد می شود و بعد آنقدر زیاد می شود تا تمام قلب را سفید می کند و بعد ظلمت برطرف می شود. روزه همین کار را می کند. چون وقتی می فرماید: «الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أجْزَی بِه[2]»، یعنی پایان روزه، تجلی تام خدا است. وقتی تجلی تام خدا شد، معلوم می شود که همه چیز به انسان می دهند. با روزه به انسان همه چیز می دهند.

کسب آداب

کاری از دست ما بر نمی آید؛ خدا به ما قدرت می دهد که آداب را انجام دهیم. وظیفۀ ما رعایت آداب است. اما خداست که امور و معرفت را عنایت می کند و از عالم بالا انوار الهی را بر قلب ما افاضه می کند. اینها در دست خداست و در دست ما نیست؛ ما قدرتش را نداریم؛ «اَلْعُقُولُ مَوَاهِبُ، اَلْآدَابُ مَكَاسِب[3]». آنچه ما باید به اِذن الله کسب کنیم، آداب است؛ یعنی روزه بگیریم، نماز واجب و نماز مستحبی بخوانیم، قرآن بخوانیم، دعا بخوانیم، روضه گوش بدهیم. هیچ موقع نگویید اینها چیزی نیست؛ چون خیلی مهم هستند. ما باید وظیفه خود را انجام بدهیم؛ اما آن کسی که به اینها حقیقت می دهد خدا است. لذا می فرماید: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِین»؛ خدایا فقط تو می توانی روزۀ من را روزه کنی؛ من اگر هر روز هم بخواهم روزه بگیرم، فقط گرسنگی و تشنگیِ الکی می شود. حتی ممکن است نعوذ بالله مثل خوارج هم بشوم؛ روزه بگیرم، حتی گریه هم بکنم، ولی مثل خوارج بشوم. فقط خداست که به آن حقیقت می دهد. خداست که به آن ولایت می دهد. خداست که به ما تواضع می دهد که بتوانیم در محضر ولایت زانو بزنیم و تواضع کنیم.

تجلی اسم اعظم

قُرة العینِ انبیا، اولیا و اوصیا، تجلیات اسمائیه و صفاتیه است. یعنی فتح قریب، فتح مبین و فتح مطلق. لذا در دعای مبارکه هست که: «رَبِّ أَدْخِلْنِى فِى لُجَّةِ بَحْرِ أَحَدِيَّتِكَ، وَطَمْطَامِ يَمِّ وَحْدانِيَّتِكَ، وَقَوِّنِى بِقُوَّةِ سَطْوَةِ سُلْطانِ فَرْدانِيَّتِك[4]». این دعای سیفی صغیر است که به آن قاموسُ القُدره هم می گویند. علتش اینست که وقتی احدیت مطلقه بیاید، ریشۀ تمام دشمنان خدا کَنده می شود. با سلطنتِ نور خدا، همه چیز درست می شود؛ «وَقَوِّنِى بِقُوَّةِ سَطْوَةِ سُلْطانِ فَرْدانِيَّتِك». حالا روزه همین کار را می کند؛ اسم اعظم را در انسان تجلی می دهد.

انواع روزه

روزۀ خواصّ، روزۀ اعضاء و جوارح از ما سوی الله است؛ یعنی چشم و گوش، محرّمات، مکروهات و مشتبهات را ترک کند؛ زبان، غیبت نکند، تهمت نزند، حرف لغو و بیهوده نگوید. خلاصه اینکه همۀ اعضاء و جوارح الهی شوند؛ این روزۀ خواص است. اما قِسم دیگر روزه، روزۀ خاصّ الخاصّه است؛ یعنی در قلب انسان به جز خدا باقی نماند و ریشۀ شیاطینِ وَهم و خیال را با روزه و شمشیرِ ذکر، بکند. بهترین ذکرها برای دفع خیال و وَهم، «لا إله إلا الله» و «لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم» است. ولی بهتر از همۀ اینها شش آیۀ اوّل سورۀ حدید و چهار آیۀ آخر سورۀ حشر است. البتّه بنده فکر می کنم باز بالاتر از همۀ اینها، گریه برای خداوند تبارک تعالی و اهل بیت ^{علیهم السلام} است.

 

صائمین / قُرَّةُ العین تمام روزه داران

اینکه می فرماید: «صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِین»، مؤمنین که دارند روزه می گیرند، پس صائمین چه کسانی هستند؟ آن صائمی که صائمِ مطلق است امام زمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} است. صائم حقیقی پیغمبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله و سلم} است. صائم حقیقی چهارده معصوم ^{علیهم السلام} هستند. همه چیز ما باید اهل بیتی شود. «اَللَّهُمَّ أَحْيِنِي عَلَى مَا أَحْيَيْتَ عَلَيْهِ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِب، وَ أَمِتْنِي عَلَى مَا مَاتَ عَلَيْهِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب[5]». خدایا به من حیات و ممات علوی بده. «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیاىَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتى مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد[6]»؛ یعنی چه؟ یعنی خدایا به من روزۀ محمّدی بده؛ روزۀ علوی بده؛ روزۀ حسینی بده. به من نفس کشیدنِ حسینی بده؛ نفس کشیدن حسنی بده. مگر نفس کشیدن امام حسین ^{علیه السلام} چه بود؟ نفس کشیدن ایشان «الله» بود؛ هر نفسشان «الله» بود. هر نفس امام حسین ^{علیه السلام} همین الآن دارد دنیا را زنده می کند. تمام إفاضاتی که بر عالم می شود به اذن الله با نفس امام حسین ^{علیه السلام} است. الآن اربعین، همۀ عالم را زنده می کند. قُرَّةُ العینِ تمام روزه داران، روضۀ امام حسین ^{علیه السلام} است. چیزی که روزۀ ما را روزه می کند روضۀ امام حسین ^{علیه السلام} است.

روضۀ اهل بیت ^{علیهم السلام}

 ما روضه خوان امام حسین ^{علیه السلام} هستیم. عرفانِ ما روضۀ امام حسین ^{علیه السلام} است. اخلاق ما روضۀ امام حسین ^{علیه السلام} است. تعبُّد و تشرُّع ما روضۀ امام حسین ^{علیه السلام} است. نه اینکه بگوییم روضه می خوانیم و تعبُّد نداریم، نه، بلکه این روضه است که به ما تعبُّد می دهد؛ روضه است که به ما تشرُّع و تدیُّن می دهد. روضه اخلاقِ ما را اخلاق می کند. روضه عرفانِ ما را عرفان می کند. ما باید اهل بیتی بشویم؛ باید علوی بشویم؛ باید حسنی و حسینی بشویم. باید تمام ظاهر، باطن، سِرّ، علن، خفی، أخفاء، روح، قلب، عقل، علم، حکمت و شجاعتمان علوی بشود. ما از خودمان چیزی نداریم. پرده ها باید کنار برود و به حقیقت برسد. اصلاً در عالم چیزی جز این نیست. اگر شجاعتی در عالم هست برای امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} است. اگر علم و حیاتی هست برای امیرالمومنین ^{علیه السلام} است. خداوند بوسیلۀ نور امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} این ها را داده است. ما هم باید همان رنگی که خدا دوست دارد بشویم.

  ولایت

در روایت دارد که: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ‌ءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَة[7]»؛ اسلام بر پنج پایه استوار شده است. بر حجّ استوار شده است؛ بله حجّ یک پایه اسلام است. بر زکات و خمس استوار شده است؛ بله زکات و خمس پایۀ اسلام است. بر نماز استوار شده است؛ بله نماز یکی از پایه های مهم اسلام است. برجهاد استوار شده است؛ بله جهاد یکی از پایه های مهم است. روزه یکی از پایه های مهم است. اما پایۀ اساسی و اصلی، ولایت است. ولایت اهل بیت ^{علیهم السلام} است که همه چیز را درست می کند. «وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ‌ءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَه». ولایت کلید است. شما با چه گریه می کنید؟ با ولایت. با چه چیز بسوی نماز می روید؟ با ولایت. بدون ولایت یک قدم نمی توانید بردارید. بدون ولایت نمی توانید نفس بکشید.

قائمین / صوم الدهر

در ادامۀ دعای روز اوّل ماه مبارک هست که: «قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِین». قائمین چه کسانی هستند؟ ائمۀ اطهار ^{علیهم السلام}. باید به این نکته توجه داشت که صوم و قیام مکمّل هم هستند. باید حواسمان را به این مطلب جمع کنیم. بعضی ها که روزه می گیرند، زیادی به خودشان گرسنگی می دهند و دیگر قدرت بر قیام ندارند، قدرت بر عبادات ندارند، قدرت بر درس خواندن ندارند، قدرت بر کار ندارند. این چه روزه ای است؟! فایده ندارد. بله روزه خیلی خوب است اما به شرطی که قدرت داشته باشی نمازت را بخوانی، عبادتت را انجام بدهی، دَرسَت را بخوانی، مریض نشوی. دین ما دینِ کاملی است. در روایت مبارکه فرمود: اگر می خواهید قدرت پیدا کنید و برای اینکه تمام عمرتان را روزه بگیرید، سحری بخورید؛ افطار و سحری بخورید تا قدرت پیدا کنید تمام عمرتان روزه بگیرید. إن شاءالله خداوند به برکت امام زمان ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} توفیق دهد که همیشه روزه دار باشیم. صوم الدّهر خیلی چیز خوبی است و راه های مختلفی دارد؛ بعد از ماه مبارک و در هر ماه اگر سه روز روزه گرفته شود، صوم الدّهر است. اگر انسان توانست بیشتر هم بگیرد خوشا به حالش؛ ماه های رجب و شعبان را هم اگر توانست بگیرد خوشا به حالش. پس صیام و قیام با هم ارتباط دارند. آن صیامی صیام است که قدرت قیام به ما بدهد. قیام به چه؟ قیام به وظایفمان. بعضی ها بیکار هستند؛ عبادت می کند ولی کار ندارد. بعضی می گویند ما کار پیدا نمی کنیم. مگر می شود کار پیدا نکنی؟! بالاخره یک جایی برو. به یک مغازه دار بگو می خواهم شاگردت باشم. مگر می شود کار نباشد؟! برو درس بخوان؛ که بهترین کار است. برو در حوزه هایی که طلاب آزاد می پذیرند درس بخوان. «إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ شَرّ[8]»؛ کلید تمام بدبختی ها سستی، کسالت و فشالت است.

[1]– خدایا روزۀ مرا در این روز مانند روزۀ روزه داران حقیقی قرار بده.

[2]– كافي، ج4، ص63‌

[3]– غرر الحکم و درر الکلم، ج 1، ص 62

[4]– دعای صیفی صغیر

[5]– تعقیبات نماز صبح

[6]– فرازی از زیارت عاشورا

[7]– کافی، ج 2، ص 18

[8]– تحف العقول، ص 295